A falta de consenso político e o arraigamento dificultan os cambios a pesar dos intentos por impulsar as fusións
SANTIAGO DE COMPOSTELA, 28 Sep. (EUROPA PRESS) -
O actual mapa administrativo galego aprobado entre 1836 e 1840, durante o reinado de Isabel II, cumpre case 200 anos sen apenas cambios no número de concellos a pesar dos intentos de impulsar a redución de municipios como vía para combater o despoboamento e mellorar a eficiencia na prestación de servizos.
En declaracións a Europa Press, o profesor do departamento de Xeografía da USC Alejandro Otero lembra que a estrutura municipal das provincias da Coruña, Pontevedra e Ourense data de 1836; mentres que a de Lugo sería aprobada catro anos máis tarde, en 1840, tendo en conta que a estrutura presentada inicialmente non reunía os requisitos que se esixían.
O catedrático de Análise Xeográfica Rexional da USC e un dos autores do estudo sobre o impulso das fusións presentado pola Xunta recentemente, Rubén Lois, explica que coa creación dos concellos neste nova mapa buscábase eliminar as "unidades parroquiais" nun contexto de sublevación carlista no que o poder "temía que unha entidade que tiña tanta vinculación coa igrexa servise para montar estruturas de contrapoder contra o Estado liberal".
Desde aquel momento até a actualidade, sinala Alejandro Otero, "pódese dicir que o mapa municipal galego é estable case na súa totalidade". Así, precisa que aínda que houbo cambios como fusións, anexións e segregacións de concellos nestes anos "foron pequenos e afectaron sobre todo as cidades".
Así, o século XIX foron frecuentes os acordos e desacordos entre administracións locais, unhas friccións que levarían á independencia de varias localidades para crear novos concellos que, en moitos casos, non se chegarían a consolidar co tempo.
Un caso curioso é o do Rosal, que se independizou da Guarda en 1847, pero catro anos despois, en 1851, volveríase a integrar no municipio de orixe para, tres anos máis tarde, en 1854 volver de novo a segregarse. O mesmo ocorreu con Vilarmaior, que durante un breve período de tempo anexionouse a Pontedeume.
Neste século no que o movemento máis frecuente foi o cambio de parroquias entre concellos, só produciuse unha fusión: Caramiñal e A Pobra de Deán. Pola súa banda, as anexións, máis 12, foron numerosas.
Xa no século XX, os principais cambios, sinala Alejandro Otero, terían lugar ao redor das grandes urbes. As cidades acabaron incorporando municipios adxacentes, como o caso de Oza na Coruña; de Canedo en Ourense; de Serantes en Ferrol; de Enfesta e Conxo en Santiago; Lavadores e Bouzas en Vigo; e Xeve e Ponte Sampaio en Pontevedra --a cidade xa anexionara no século pasado a após municipios lindeiros--.
Ademais das citadas absorcións nas cidades, só producíronse algunhas segregacións como, entre outros, os casos da Illa de Arousa, Mondariz-Balneario, Pontecesures e Rábade. Todos eles xorden marcados por un ambiente conflitivo e turbulento entre a parroquia que se desmembra e o concello matriz.
Neste tempo rexistrouse a fusión de municipios como Celanova e Acevedo de Río, en Ourense; ou A Pontenova e Villaodrid. Respecto diso, o profesor Rubén Lois explica que os casos de fusións foron "moi salteados e excepcionais" xa que o máis habitual foi "tentar asociar concellos periféricos coas cidades para que estas tivesen máis poboación". Esta agrupación que levou a cabo en "plena urbanización" de España, especialmente nas primeiras décadas do século XX, ás veces respondía a "decisións un pouco peregrinas" como o feito de que Enfesta acabase formando parte de Santiago de Compostela pola construción do aeroporto de Lavacolla.
"E como ía estar o aeroporto fóra de Santiago? Entón anexionaron todo un concello para facer o aeroporto dentro do municipio de Santiago", sinalou Lois, que explica que se seguía o modelo de Madrid, que absorbeu 14 pequenos concellos da periferia para temer máis habitantes que Barcelona na posguerra.
A pesar da madurez desta estrutura administrativa, o experto sinala que "se foi adaptando" e "goza dunha boa valoración cidadá", na que os concellos, como administración máis próxima á cidadanía, "están arraigados".
DIFICULTADES DOS PEQUENOS CONCELLOS
Pero este arraigamento, apuntan os expertos, non evita que empecen a "observarse problemas", especialmente entre os municipios máis pequenos do rural, unhas dificultades que poden "agravarse" co despoboamento e dar lugar a "administracións moi débiles para facer fronte á prestación de servizos: o inframunicipalismo".
Ante este feito, conforme sinala Rubén Lois, exponse a idea de "agruparse, comarcalizarse, mancomunarse ou fusionarse", un debate que se impulsou en épocas de crises, a máis recente a de 2007. "É moito máis eficiente un concello de 5.000, 8.000 ou 20.000 habitantes que uno de 1.000 ou 1.500", indicou para soster que neste contexto "a escala supralocal" ou "comarcal" funciona "máis do que se quere recoñecer.
"O que nos din é que con 50 ou 60 unidades --no conxunto de Galicia-- poderíase xestionar mellor", sinala para precisar que estas unidades poderían ser comarcas, concellos ou ben áreas metropolitanas. "Hai varias opcións", unha delas "a fusión". "Pero hai outras alternativas como poden ser manter os servizos a escala comarcal", indica.
Neste punto, o catedrático de Dereito Administrativo da UDC, Francisco Sanz Larruga, sostén que a actual lexislación contempla como vías tanto as fusións, ás que dá todas as garantías, como outras fórmulas como a colaboración interadministrativa como as áreas metropolitanas --para as zonas de especial densidade urbana--, as mancomunidades ou os consorcios.
FALTA DE CONSENSO POLÍTICO E ARRAIGAMENTO ENTRE A POBOACIÓN
A falta de consenso político e social é para os expertos políticos a principal causa de que o mapa administrativo de Galicia non rexistrase máis cambios, unhas modificacións que, excepto en casos excepcionais, só prodúcense cando se ditaminan "por decreto".
"Hai 200 anos había que constituír un estado liberal e moderno, despois de Fernando VII e Isabel II e faise un mapa novo, pero a mesma Constitución de 1978 puido eliminar as provincias ou eliminar os concellos e ir a outra división e fíxoo, superpúxose o mapa de hai 200 anos a nivel local e provincial cun completamente novo, que era o das comunidades autónomas", sinala Rubén Lois.
Neste punto, reflexiona sobre o feito de que as propias estruturas dos partidos políticos móvense en función dun mapa municipal e "hai moita reticencia a cambiar o sistema de organización" pese ao pequeno impulso que sufriu o debate co estalido da crise económica do 2007.
De feito, tal e como apunta o catedrático de Dereito Administrativo da UDC, Francisco Sanz Larruga, este debate levaría a que na reforma de 2015 da Lei de Réxime Local optásese por fomentar as fusións. Con todo, pese ao impulso, sostén que "case non houbo ningunha" e en Galicia redúcense aos casos de Oza-Cesuras e Cercedo-Cotobade.
"O balance foi moi pobre porque hai un tema de sentimento de veciñanza polo seu municipio, que aínda que fose máis lóxico unir esforzos neses municipios, perder un pouco esa identidade, é moi forte e iso é o que leva a un rexeitamento xeral ás fusións". "E non esquezamos tamén as razóns políticas, porque perder cargos políticos para os partidos e para os políticos é moi duro, e iso tamén é un compoñente moi importante", engade.
Andalucía
